De J van Jodl

Sinds een jaar of twee speelt zich op de Fraueninsel – een eiland in het midden van de Chiemsee in Beieren – een rel af rondom de grafsteen van Alfred Jodl. Het is een stenen kruis met aan weerszijde twee kleinere stenen voor zijn twee echtgenotes. Irma links, Luise rechts. Het familiegraf staat op een idyllisch aangelegde begraafplaats midden op het kleine eilandje. Behalve een ingekerfd ijzeren kruis en de vermelding van zijn militaire rang “Generaloberst” herinnert niets aan Jodls rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook is er niets dat erop wijst dat dit in feite zijn graf niet is: na zijn executie werd zijn as in opdracht van het Internationale Militaire Tribunaal uitgestrooid over zee. Alleen de resten van Irma en Luise liggen hier daadwerkelijk begraven.

Lang besteedde niemand veel aandacht aan het graf. Volgens eilandbewoners kwam er zo nu en dan een verdwaalde Neonazi langs die zich na het uitbrengen van de Hitlergroet weer uit de voeten maakte. Toch was en is het graf enkele bewoners een doorn in het oog. Wie wil er nou een privé-monument voor Hitlers krijgsheer op zijn eiland? Zeker als nergens vermeld wordt wat hij op zijn kerfstok heeft.

Lang bleef de ophef over dit omstreden monument beperkt tot lokaal ongenoegen. Tot mei 2015. Enkele verontwaardigde eilandbewoners zochten de publiciteit en eisten op zijn minst een bordje met een vermelding van Jodls misdaden en veroordeling. Kort na dit eerste publieke protest greep ook de Münchense performance-kunstenaar Wolfram Kastner in. Uit verontwaardiging over het opzichtige familiegraf bikte hij de J van Jodl los en stuurde de letter naar het Deutsches Historisches Museum in Berlijn. Achter bleven de letters odl, wat in het Beiers dialect giermest betekent: de oorlogsmisdadiger postuum te kakken gezet.

Burgemeester Georg Huber van Fraueninsel-Chiemsee reageerde pragmatisch. Hij deelde de wakker geschudde pers mee dat het grafrecht al in januari 2018 verloopt. Dan wordt de boel opgeruimd en dus is er ook geen reden voor gedoe. Kastner gunde hem deze uitweg niet: hij klaagde Huber aan voor het ‘goedkeuren van Nazimisdaden en het verstoren van de openbare orde’ en eiste bij de Beierse Landtag de onmiddelijke verwijdering van het erekruis.  Kastner verloor beide zaken maar nam onlangs revanche. Hij besmeurde het graf met rode verf en plaatste een bordje met de tekst ‘Geen eerbetoon aan de oorlogsmisdadiger’ op de steen. Kort daarna werd bekend dat Kastner nu zelf moet voorkomen voor grafschennis. Burgemeester Huber is de rel meer dan zat: ‘hebben jullie niets beters te doen?’ beet hij een journalist van de Bayrische Rundfunk toe, toen die hem opnieuw vroeg wat hij eigenlijk van het graf vond.

Toen de rel anderhalf jaar geleden voor het eerst de Duitse kranten haalde, lazen wij ook voor het eerst dat het graf van tante Luise in januari 2018 zal worden geruimd. Er volgde een kort familieoverleg. Moesten we iets doen? Officieel had de familie Benda niets over het Jodl-graf te zeggen. Maar zou Luise zich niet in ditzelfde graf omdraaien, als we niet een beetje ons best deden de vroegtijdige ruiming ervan tegen te houden? Een van mijn tantes mailde mij: ‘we moeten maar even goed overleggen. Luise zou het ‘van boven’ zeker als verraad zien als we het graf laten weghalen’. Een neef van mijn vader neigde ook naar behoud, maar voegde in een e-mail toe dat hij absoluut geen bezwaar had tegen een bordje met toelichting over Jodls rol als Nazi-generaal. Ook de anderen hadden niets tegen een kritische historische toelichting op Jodls kwalijke rol, maar de actie van ‘aandachttrekker’ Kastner riep verder weinig sympathie op. Mijn oom stelde met zekere genoegdoening vast dat het Deutsche Historische Museum de opgestuurde letter J had overgedragen aan het Openbaar Ministerie voor een eventueel strafrechtelijke vervolging wegens grafschennis. Maar ondanks een mild schuldgevoel richting tante Luise voelde niemand zich geroepen om in de bres te springen voor het graf van Oom Alfred. Daarvoor is ook in mijn familie de herinnering te pijnlijk en te tegenstrijdig. Van Luise hielden ze, maar haar trouw aan Alfred hebben ze nooit begrepen.

Het familieberaad eindigde met de conclusie dat mijn oom en tantes zich er verder niet mee zouden bemoeien. Twintig jaar na de dood van Luise is het tijd om haar graf en vooral dat van haar man te laten verdwijnen. Een goede beslissing. Ik bedacht me overigens wel ineens dat ik er nog nooit ben geweest. Ik heb nog tot januari volgend jaar om het te bezoeken, als Kastner tegen die tijd de steen niet al persoonlijk in de Chiemsee heeft gedonderd.